Kuşlar ve Göç Yolları : Prof. Dr. Zafer Ayaş ile röportaj

Türkiye’nin ontologlar açısından önemi nedir?

Dünyada Rusya’dan sonra Türkiye en fazla önemli kuş yollarına sahiptir. Ayrıca Palearktik bçlgde bulunan dört akbaba türünün hepsi Türkiye’de bulunabiliyor. Bunun yanında yedi balıkçı türü Türkiye’de görülebiliyor. Ayrıca Avrupa kıtasında(okyanus kıyıları dahil) 350 kuş türü varken, Türkiye’de tek başına 453 türe sahip. Bunların 270’i Türkiye’de üremektedir

Kuşların Türkiye’deki konaklama alanları nerelerdir?

İç Anadolu Bölgesinde acı sularla kaplı sulak alanlar; Beyşehir, Eğridir, …. vb. göller, Sultan Sazlığı, Göksü Deltası, Seyhan ve Ceyhan Deltası, Kızılırmak Deltası, Meriç Deltası, Van ve Tuz gölleridir.

Palearktik bölgedeki kuşların göç yolları nerelerdir?

Türkiye’de genel hatlarıyla 2 önemli göç yolu vardır: Kuzeydoğu-güney göç rotasını izleyen kuşlar, Çoruh Vadisi’nden girerek Doğu Anadolu’ya yayılırlar. Hatay üzerinden ülkemizi terk ederler. Bu göç Batı Palearktik bölgede en büyük yırtıcı kuş göçüdür. Diğer ana rota Kuzeybatı-Güney göç yollarıdır. Buradaki kuşlar Karadeniz’in batısından, Trakya üzerinden ülkemize girerek, Boğaziçi üzerinden Anadolu’ya geçerler.

Günümüzde savaşların göçmen kuşlara etkisi nelerdir?

Bazı kuşların göç yolları değişmektedir. Kuzeydoğu-güney göç rotasını izleyen kuşların bir kısmı Van Gölü’nün doğusundan Irak’a yönelirler. Örneğin; Irak savaşından sonra Türkiye’de yeşil papağan görülmüştür.

Savaştan kaçan bir tür ileride bir alt tür olabilir mi?

Genelde kuşlar arasında ana popülasyon korunur. Yeni bir alana yerleşen tür, eski yaşadığı alandaki aynı tür kuşla çiftleşerek verimli türler meydana getirebilir. Fakat coğrafi farklılıklardan ötürü bu türün alt türleşmeye doğru gitmesi ve alt tür olması beklenen bir olaydır. Fakat alt türleşme uzun sürdüğünden kesin bir şey söylemek mümkün olmaz.

Türkiye’de nesli tükenen kuşlara örnek verebilir misiniz?

Birecik’te bulunan kelaynaklar, Hatay’daki yılan bouynlu kuş örnek verilebilir. Yalnız yılan boyunku kul amik gölünün kurutukmasından dolayı ülkemizde görülmemektedir.,

Türkiye’de kaç tane kelaynak bulunmaktadır ve kelaynakların yok olmasını etkileyen unsurlar nelerdir?

Birecik’te 50 civarında kelaynak kuşu vardır. Kelaynakların yok olmasına neden olan DDT benzeri ilaçlardır. DDt benzeri ilaçlar, kullanılmadan önce kelaynak bir seferde 5-6 yumurta verirken, DDT ilaçları nedeniyle bu sayı 3 yumurtaya kadar indi. Diğer yandan DDT, kabukların normalden daha ine olmalarına sebep oldu. Bundan dolayı embriyo fazla ısıya maruz kaldı ve yeterince kalsiyum alamadıpı için yavrularda tüy oluşumu gözlenmedi. Tüylenememeden dolayı yumurtadan çıkan canlının yaşama olasılığı azaldı.

Kuşların yaşam alanının korunması için neler yapılamlı?

Bakanlıkların, üniversştelerin ve sivil toplum kuruluşlarının bir araya gelmesi gerekir. Şu an üniversiteler üzerlerine düşen görevi yapmaktadır. Örneğin; araştırılan hangi türler bulunur, yılın hangi dönemleri bu alanlarda bulunup hangi dönemler bulunmuyorlar? Bu soruların hepsi araştırılmış ve veriler raporlar halinde bakanlıklara sunulmuştur.

Kuşların bulundukları ortamda turistik amaçlı kullanılmasının kuşlar üzerinde olumsuz etkileri var mıdır?

Rahatsız edilmemeleri ve ortamlarının kirletilmemesi koşuluyla yoktur. Fakat tursitik amaçlıı geiler sırasında gümrüklerde ve havaalanlarında görevli pbiyoloji hakkında yeterli bilgiye sahip olmamasından dolayı bazı kuş yumurtaları ve endemik bitki türleri yurtdışına izinsiz götürülmekte hatta bunlar üzerinde bilimsel makale yayınlamakta, müzelerde sergilenmektedirler.

Son olarak söylemek istedikleriniz…

Üç şeye sahip ülkeler güçlü ülkelerdir. Ham maddeye, enerjiye ve ulaşıma… Günümüzde bu üç faktörü elinde bulunduran ülkeler güçlüdür. Ama asıl güç gen zenginliğidir. Ülkemizde o kadar çok tür var ki, bunları muhakkak korumalıyız. Demek istediğim genlerimize sahip çıkmalıyız!

Hazırlayanlar: E. Alper Türkoğlu, Azime Yılmaz, Pınar Öncel

2004 yılı Ekog Pati dergisinden alınmıştır.