Peygamber devesi karidesi diğer adıyla Mantis karidesi dünyanın en güçlü ve ilginç canlıları arasında yerini almaktadır . Bu yazımda bu canlının ne kadar güçlü olduğundan, göz yapısından, avlanma biçiminden ve üremesinden bahsedeceğim. Bu canlının o kadar çok ilginç özelliği var ki. Şaşırmaya hazır olun.
Peygamber devesi karidesi ,bilimsel adı Stomatopoda ,diğer isimleri de Deniz Keçiboynuzu,Parmakayıran, Büyük Karides Katili’dir[1]. Hayvanlar aleminin Eklembacaklılar sınıfının Kabuklular alt şubesindedir. Ortalama ömürleri 20 yıldır ve uzunlukları da 4-30 cm arasında değişmektedir.Bu duruma istisna olarak şimdiye kadar karşılaşılmış en büyükleri 38 cm uzunluğundadır. Uzunluk değişimde iklim koşullarının büyük bir önemi vardır.Öyle ki tropil sığ sularda yaşayan türlerin boyları 30 cm’i bulurken ılık sularda yaşayan türleri 4 ile 6 cm uzunluğunda görülmektedir[1,3,4].
Peygamberdevesi Karidesleri etçil hayvanlardır . Balık, salyangoz, yengeç, istiridye ve diğer yumuşakçalarla beslenirler. Kendi türlerinin üyelerini de yerler[1].
Peygamber devesi karidesi aslen bir karides değildir.Normal bir karidesten veya ıstakozdan bir çift bacak eksik oluşu ile ayırmak en kolay yöntem olacaktır.Görünüş olarak sadece peygamber devesine benzediği için ve canlıyı ilk keşfettikleri tür olan “Tavus Kuşu Peygamber Devesi” karidese benzediği için bu adı almıştır. Stomatopodların 500’den fazla türü vardır ve bu türlerin renkleri kahverengiden aklınıza gelecek her renge kadar değişebilmektedir[1] .
Stomatopodlar kendi içinde kıskaçlarına göre dikenliler ve kırıcılar olarak ikiye ayrılır. Dikenli türlerinin kıskaçlarında dikenler bulunurken , kırıcılarda çok güçlü kıskaçlara sahiplerdir. Bu iki grubun avlanma biçimi ise dikenliler avına pusu kurarak avlarken kırıcılar avının üstüne atlayarak takip edebilir[3]. Peki neden ?
22 kalibrelik mermiden daha hızlı ,1500 newton avına daha hızlı kapanarak avını ya sersemletir ya da öldürür. Bu kadar hızlı ve güçlü olması saniyeler içinde suyun kaynamasına ya da bir parmağın paramparça olmasına neden olur. Canlı bunu yaparken küçük bir ışık parlaması dahi oluşur. Bu yüzden bu canlılar akvaryumda beslenirken cam akvaryum değil plastik ve kırılmaz camlı akvaryumlar tercih edilmektedir. Aynı zamanda akvaryumdaki diğer canlılara da zarar vereceği için genellikle tek muhafaza edilmektedir[3,4,5].
Bu canlıların bu kadar güçlü olması tabi ki bilim insanları tarafından ilgi çekmiştir. Nedeni araştırıldığında da canlının kıskaçlarında sert kristalli bir kalsiyum fosfat-seramik malzemesi olan bir dış hidroksiapatit kaplamasından oluştuğu, kabuğun altındaki elastik polisakkarit kitin katmanlarının şok emiciler olarak işlev görecek şekilde yerleştiği ve çatlak olasılığını azaltması olduğu anlaşılmıştır. Tasarım o kadar etkilidir ki, araştırmacılar uçak panelleri ve askeri vücut zırhındaki potansiyel uygulamalarla yeni bir karbon fiber malzeme modellemişlerdir[2].
Canlının ilginç özellikleri bitmekle tükenmiyor.Gözleri birbirinden bağımsız hareket edebiliyor. Ayrıca hayvanlar aleminin en değişik ve karmaşık görme duyusuna sahip . Bunu açıklayabilmek için bir karşılaştırma yapalım. Örneğin biz insanlar üç rengin (mavi,kırmızı,yeşil) kombinasyonlarını görüyoruz. Ancak bu canlılar da 16 reseptör bulunmaktadır.Bu reseptörlerin 12 tanesi renk algısı , 4 tanesi de renk filtresi içindir. Bu da 1000’den fazla rengi görebilmek demektir.UV ve polorize ışığı görebildiğinizi düşünsenize! Olağanüstü bu görüşleri sayesinde derinliği , karanlık ya da aydınlık ortamda neredeyse tüm nesneleri kendisine olan uzaklığını hesaplayabiliyorlar[1,2,3,6].
Queensland Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmada peygamber devesi karidesinin bileşik gözlerinin kanser lezyonlarını ve nöronların aktivitesini tespit edebileceğine işaret eden bulgulara rastlanmıştır. Buna sebep, kanserli ve sağlıklı dokudan farklı olarak yansıyan polarize ışığı – görünür tümörler olarak görünmeden önce tespit edebiliyor olmasıymış. Bir grup araştırmacıya mantis karides yeteneğinden esinlenerek konsept kamera sensörünün bir kanıtı oluşturması için de ilham verdiği bilinmektedir[3].
Şimdi bu canlıların üremesine değinelim. Bu canlılar tek eşlidir yani ömürleri boyunca tek bir eşe sahip olurlar ve bir çok kez ürerler,monogamdırlar. Yuvaları U şeklindedir. Kayalık dipleri ya da yarıklarında yaşarlar. Dişileri yumurtayı buraya bırakabilir ya da yanlarında taşıyabilmektedirler. Yavrular yumurtadan çıktıktan sonra 3 ay boyunca Copepod-Nauplius olarak planktonik biçimde yaşarlar[1,4]
Bu canlılar hakkında bir çok araştırmakta yapılmakta ve bilim insanlarını her zaman şaşkına uğratmaktadır.
KAYNAKÇA
[1] Mantis karidesi hakkında bilgiler: Peygamberdevesi karidesi” , 2ladd (18.05.2020 tarihinde erişilmiştir.)
[2] 10 Eye-Popping Facts About Mantis Shrimp, Mentalfloss (18.05.2020 tarihinde erişilmiştir.)
[3] Patek,S.N., Rosario,M.V., Taylor,J.R.A. (2013), “Comparative spring mechanics in mantis shrimp”, Journal of Experimental Biology, 216: 1317-1329
[4] Grunenfelder, L.K. ve ark. (2014) , “Bio-inspired impact-resistant composites” Acta Biomaterialia, 10; 9; 3997-4008
[5] Peacock Mantis Shrimp,Aqua (18.05.2020 tarihinde erişilmiştir.)
[6] Safford,M.,”A Mantis Shrimp Inspires a New Camera for Detecting Cancer”,Smithsonian Mag.
Yazı Sahibi
Merve Öztaş
Merhaba ben Merve Öztaş. Hacettepe biyoloji 4. sınıf öğrencisiyim. Hidrobiyoloji, entomoloji, botanik, nörobilim, psikoloji, ornitoloji gibi bir çok alanda araştırma yapıyorum.
