Güneş Sistemimizde Yaşam Kırıntıları I: Mars

Marsla ilgili bildiğimiz en önemli şeylerden biri, canlılığın başlamasını sağlayan suyun olmasıdır. 2011 yılında, Mars Reconnaissance Orbiter (MRO) adlı uzay aracının yaptığı deneyde, periyodik olarak yüksek çözünürlüklü kamerasıyla (HiRISE)^I çekilen görüntüler gezegenin yüzeyinde mevsimsel olarak akan tuzlu su olabileceğine işaret ediyor.^II,III Bu çalışmalar daha sonradan aslında akıntıların kum olduğuna dair bulgular^IV üzerinde yoğunlaşsa da bugün biliyoruz ki Avrupa Uzay Ajansının (ESA) Mars Express misyonu bulguları ışığında Marsın toprağında donmuş suyun yanı sıra kuzey ve güney kutuplarında bulunan buzullarda da büyük miktarda katı CO₂ yığınlarının içerisinde yeterli miktarlarda donmuş su bulunmaktadır.^V Bu suyun kullanılabilmesi ve gezegen sıcaklığının artırılması için Elon Musk’ın Marsın kutup bölgelerini nükleer bombalar ile bombalamak^VI gibi ilginç düşünceleri vardır, ancak bu kutup bölgelerindeki döngülerin varlığının önemi açısından tartışmalı bir konudur.

Bir diğer ortak özelliği, güneş sistemimizdeki gök cisimlerinin birçoğunda olduğu gibi Marsın ince de olsa atmosferi bulunmaktadır. Atmosferin varlığı, Güneş ve kozmik radyasyondan korunmanın yanı sıra canlı yaşamı açısından önemlidir.^VII

Marsın diğer gök cisimlerinden öne çıkan özelliklerinden biri de güneşe ve dünyaya olan konumudur. Dünya ile güneş arasındaki uzaklık ortalama 149 milyon km olarak hesaplanmıştır ve bu uzaklık 1AU (eng.: Astronomical Unit, tr.: Astronomik Birim) olarak kabul edilir.^VIII Buna göre Marsın uzaklığı 1.5AU (227 milyon km) olarak hesaplanmıştır. Konumu itibariyle, Güneş ışınlarını alması, gezegenin sıcaklığı ve güneş panellerini çalıştırmaya olanak sağlamasıyla üzerinde insanlı inişin yapılabileceği gök cisimlerinden birisidir.

Marsla ilgili ilginç bilgilerden birisi de Marsın bir günü dünyadaki bir gün ile hemen hemen aynıdır. Burada da karşımıza güneş günü ve yıldız günü (ayrıntılı bilgi için “solar day” ve “sideral day” olarak aratınız) kavramları çıkar. Yıldız günü, bir gök cisminin kendi etrafındaki bir tam turudur. Ancak Güneş gününde yörünge hareketinin de girmesiyle gün kavramı değişir. Güneş günü, güneşi sabit bir sistem olarak kabul edersek (ki o da galaksimiz içerisinde dönmektedir) bir gök cisminin yüzeyindeki noktanın bir tam tur sonucu tekrar aynı noktaya gelme süresidir.^IX Buna göre Mars yıldız günü 24 saat 37 dakika, yıldız günü ise 24 saat 39 dakikadır. Bu süreler, dünyamızın güneş ve yıldız günlerine çok yakındır.^X

Mars, antik çağlardan beridir biz “sapiens”ler tarafından incelenmiş ve gözlemlenebilir oluşuyla üzerinde pek çok insanın düşündüğü gezegenlerden birisidir. Marsın ilgi çekmesinin nedeni, gökyüzünde ilginç döngüler yapan ateş kırmızısı bir gök cismi olmuş olmasıdır. Milattan önce 400’lü yıllarda, Babiller, Mısırlılar, Yunanlılar ve Romalılar tarafından incelenmiş ve Romalılar bu gezegene antik savaş tanrılarından Marsın adını vermiştir.^XI Mars güneş sistemimize en yakın 4. gezegendir. Öncesinde dünyamız, sonrasında ise asteroid kuşağı adı verilen, küçük gök cisimlerinin bulunduğu bölge bulunmaktadır. Marsın yörüngesi yumurta şeklindedir ve bu yörünge üzerinde 53.858 km/h hızla ilerlemektedir. Güneşten çıkan bir ışığın Marsa ulaşma süresi 13 dakikadır. Marsın 25 derecelik bir eğikliği bulunmaktadır; bu sayede gezegende mevsimler bulunur. Marsın Güneş etrafındaki yörüngesini 687 güneş günü sürer; bu yüzden de mevsimler dünyamızdan daha uzun sürmektedir., bu da mevsimlerin süresine önemli bir katkı yapmaktadır.^XII Marsın yörüngesinde Phobos ve Deimos adı verilen iki adet doğal uydusu bulunmaktadır, ancak bu uydular düzensiz yapıdaki göktaşlarıdır. Bu iki isim, savaş tanrısı Mars’ın çocuklarından gelmektedir.

Marsın yüzeyine dair ilginç yapılardan birisi de “Valles Marineris” adlı 4 bin kilometre genişliğinde ve 7km derinliğinde olan kanyondur. Bu kanyon, ABD’nin Arizona eyaletindeki 800km genişliğinde, 1.6km derinliğindeki “Great Canyon” (“Büyük Kanyon”) adlı kanyondan neredeyse 5 kat daha büyüktür. Kabaca kanyonun genişliği, ABD’nin batısından doğusuna kadar yer kaplar. Bilim insanları bu oluşumun Marsın tektonik soğuması sırasında büyük bir çatlaklık sonucunda erozyonla birlikte oluştuğu ve şekillendiğini düşünmektedir.^XIX Bir başka ilginç yapı ise güneş sisteminin en büyük dağı unvanını alan “Olympus Mons” dağı, 25km yüksekliğe sahip bir volkan dağıdır ve 624km çapıyla ortalama Arizona eyaleti kadar büyüktür. Bu kadar büyük olmanın sebeplerinden biri, düşük yer çekimi ve yüksek volkanik patlamayla birlikte volkanların daha uzun süre kalması sonuncunda oluşmasıdır.^XX

NASA, SpaceX gibi kuruluşlar, ileride Marsa gitmeyi ve orada kalıcı üsler kurmayı planlamaktadır. Hatta Elon Musk, işi bir adım öteye taşıyarak, gelecekte artan nüfus sorununu Mars’ı “dünyalaştırarak” (İng. “terraforming”, bir gezegenin yapay yollarca Dünya’daki yaşama elverişli koşullara sahip oldurtulması işlemi) insanlar için ikinci bir gezegen oluşturmayı hedeflemektedir. Bu atılımlar, biz sapienslerin gelecekte uzayda koloni kurulması ve uzay madenciliğinin imkanının yanı sıra biz biyologların dış dünya ile ilgili canlı yaşamına dair astrobiyolojiyi, sentetik malzemelerle biyolojiyi birleştiren zenobiyoloji (İng. “xenobiology”) gibi alanları da teşvik etmektedir. M. Kemal Atatürk’ün daha 1930’lı yıllarda “İstikbal göklerdedir.” diyerek gökyüzünü kastetmesi, bu soluk mavi noktada yaşayan bizlerin, uzay ile ilgili çalışmaları artması, bilimsel bilgiye olan yatırımlarla ve uzaya olan ilginin artmasıyla, yakın gelecekte insanlığı uzaya taşıyacak önemli basamakları birer birer tırmanacağız.