Ana Sayfa Botanik Parazitizm-2: Bitkiler

Parazitizm-2: Bitkiler

2 Mart 2022

5949

Parazit serimizin ikinci yazısında parazit yaşam süren bazı bitki türlerini inceleyeceğiz.

Parazitizm serisinde ele alacağımız canlılar arasında bitkilerin olması çok önemlidir. Çünkü parazitizmi benimsemiş bitki aileleri ve türleri oldukça azdır. Parazitizm, bitkiler arasında tam parazit ve yarı parazit olarak ikiye ayrılır. Tam parazit bitkilerde klorofil bulunmadığı için fotosentez gerçekleşmezken yarı parazit bitkilerde klorofil bulunur ve fotosentez yapabilir. Ancak kökleri gelişmiş olmadığından toprakta kendi başına yaşayamaz.

Convolvulaceae

Convolvulaceae familyası; Solanales takımına, Tracheophyta, Angiosperms ve Eudicots kladına bağlı bir bitki ailesidir. Üyeleri genel olarak odunsu ve otsu asmalardan oluşmasına karşın daha az yaygın olarak ot, çalı veya ağaç şeklinde de üyeleri vardır. Bazı aile üyeleri aklorofil ve parazitiktir.^[1]

Cuscuta chinensis Lam.

Halk ağzında ismi küsküt olan C. chinensis, iyi bilinen tam parazit bitki olmasıyla beraber çok büyük mahsül kayıpları yaşattığı için çiftçinin en büyük düşmanları arasındadır. Küsküt tarımda bağ küskütü ve yonca küskütü olarak ikiye ayrılır.

Bu parazit bitki; nemli, kuru ve yaprak döken ormanlarda, ovalarda yaşar.

Yaprakları kısırdır. Yani yok denecek kadar küçük ve işlevsizdir. Çiçekleri rasem üzerinde ve alt sapsızdır. Aralık ayından itibaren çiçeklenmesi başlayan bu bitkinin çiçekleri kokuludur ve krem rengindedir. Meyvesi kapsül meyve özelliğindedir ve suludur. Yapısı küresel-konik olmasıyla birlikte tohumları siyahtır ve her meyvede birden fazla tohum bulunur.

Geçmiş zamanlarda C. chinensis; Çin, Tayland, Vietnam, Kore, Pakistan ve Hindistan’da geleneksel ilaç olarak kullanılıyordu. Genel olarak antienflamatuvar ajan, yaşlanma karşıtı ajan, ağrı kesici ve afrodizyak olarak kullanılırdı. Günümüzde ise tohumları; karaciğer ve böbrek rahatsızlıklarında, bulanık görme ve göz yorgunluğu gibi göz şikayetlerinde kullanılabilir.^{[2, 3, 4, 5]}

Orobanchaceae

Orobanchaceae familyası, Lamiales takımına, Magnoliopsida sınıfına ve Magnoliophyta şubesine bağlı bir bitki ailesidir. Orobanchaceae, çoğunlukla parazit ve hemiparazit bitkilerden oluşur. Üyeleri genellikle tırmanıcıdır. Orobanchaceae çoğunlukla Kuzey yarımkürede yayılım gösterir. Üyeleri süs bitkileri, yabani bitkiler, yerel gıda bitkileri ve tıbbi bitkilerden oluşmaktadır. ^[6]

Orobanche purpurea

O. purpurea tam parazit bir bitki olmasıyla beraber genelde Achiella millefolium üzerinden parazitiktir. Tam parazit olması sebebiyle klorofil pigmentine rastlanmaz. Dolayısıyla aklorofil bir canlı olarak da sıfatlanabilir. Genelde kuru otlaklarda, deniz kenarlarında, yol kenarlarında ve çimenli kıyılarda bulunur. Çok yıllık bir bitki olmasıyla birlikte tohumları da uzun ömürlüdür.

Yaprakları; basit, sarmal veya zıt ve pul benzeri bir yapıdadır. Çiçekleri, hermafrodit (biseksüel) ve brakte durumundadır. Çiçek rengi ise fotoğrafta görüldüğü gibi mordur. Ancak bazı bireylerde lacivert, açık mor ve sarı-kırmızı renkler de görülebilmektedir.
Meyvesi lokülisidal kapsül meyve durumundadır, tohumlar ise genelde yağlı endospermlidir.^{[6, 7]}

Orobanche rossica

O. rossica bitkisinin habitatı genelde ormanlar, bataklıklar, akarsular ve göl kıyı boylarıdır. Dünyada yaşadığı alanlar çok sınırlı olmakla beraber sadece Kore, Sibirya Dağları, Kuzeybatı Amerika ve Çin’in kuzeydoğusunda görülmüştür. Bu bakımdan da oldukça özel bir bitkidir.

Teyit edilen konakçıları Betulaceae (Huşgiller) familyasından Alnus cinsleridir. Şüpheli konaklar arasında yine Betulaceae familyasına ait olan Betula cinsi; Ericaceae (Fundagiller) familyasına ait Vaccinum ve Chamaedaphne cinsleri, Pinaceae (Çamgiller) familyasına ait Picea cinsi ve son olarak Salicaceae (Söğütgiller) familyasına ait olan Salix cinsidir. Konak cinslerden de anlaşılacağı gibi bu tür, ağaçlarla parazitik bir ilişki içerisindedir.

Görüldüğü gibi bitkini kökleri yer altında, yapraklar bitki gövdesinin tabanından yukarı doğru seyrelmektedir. Konak bitkiyle etkileşimi bu kökler ile olur.

Tıbbi işlevi oldukça fazla olan bu bitki Çin geleneksel kitaplarına göre böbrek canlandırması, afrodizyak nitelikler, hemostatik aktivite ve uzun ömür; klinik olarak ise böbrek sorunları, titreme, bel ve diz ağrısı, kronik kabızlık, sistit, fonksiyonel rahim kanaması, nefrit, prostatit ve ayrıca böbrek ve mesane kanamasını tedavi etmek için kullanılır.^{[8, 9]}

Orobanche minor

O. minor holoparazitik bir bitki olmakla beraber ana konakları Fabaceae (Baklagiller) cinsi üyeleridir.

Çok yıllık bir bitki olan O. minor‘un doğal yaşam alanı İngiltere ve Avrupa’nın güney kesimleri olarak kabul edilmesiyle beraber diğer bölgelerde de gözlenmiştir.

Yalnızca, çiçeğin korunması için çanak yapraklar bulunur. Onun haricinde işlevsel bir yaprak görülmez.

Gövdesi ince, pürüzlü, sarı-kahverengi ve 10-50 cm uzunluğundadır. Çiçekleri ise mor, beyaz-mor karışımı ve nadiren de sarı olabilmektedir. Ayrıca çiçekleri 10-16 cm aralığındadır ve tabandan tepeye doğru çiçek sayısı artar.
Meyveleri; 0.2 x 0.1 mm, ovoid, petekli ve kahverengi tohumlar içerir.^{[10, 11]}

Bitkilerin parazitizm anlayışları genel olarak bu şekildedir. Çoğunlukla kendi alemleriyle parazitik bir ilişki kurarlar.

Diğer yazılarımızda farklı parazitik canlıları ele almaya devam edeceğiz…