Maskeli Parazit: Giardia intestinalis

6 Temmuz 2022

5602

Adını Latincede ‘bağırsak iltihabı’ anlamına gelen “İntestinalis” kelimesinden alan, su kaynaklı başlıca parazit organizmaların arasında bulunan bu canlı, ökaryot organizmaların atası olarak kabul edilmektedir. Bunun haricinde tanımlanmış ilk parazit protozoondur. Giardiazis hastalığı etkenidir. Beraberinde insanda hastalık yapan tek Giardia türüdür. İnsanda karaciğer, ince ve kalın bağırsak, safra kesesi ve safra yollarında yaşayabilir ama daha çok bağırsak paraziti olarak bilinir.

Parazitin yaşam döngüsü iki aşamadan oluşur. Bu aşamalar, parazit olarak yaşayan hareketli trofozoit formu ile olumsuz çevre şartlarına dayanıklı ve enfeksiyonun bulaşmasını sağlayan kist formudur.

Birkaç parazitolojik ve epidemiyolojik araştırmaya göre, Giardiazis hastalığı en yaygın parazit enfeksiyonlarının arasında gösterilmiştir. Hayvanları ve insanları enfekte edebilir. Ana kaynak olarak ise su kirliliği ve hayvan dışkısı gösterilebilir. Bunların yanında kontamine veya enfekte olan etler bulaşma etkenlerinden biridir.

Giardia intestinalis gibi diplomonad protistler, mitokondri yerine mitozom ya da hidrojenozom içeren kamçılı anaerobik hücre dışı parazitlerdir. Ana konağı insandır. İki adet çekirdeği bulunan bir ökaryot için nispeten küçük bir miktar olan 12 megabaz çifti büyüklüğünde bir genoma sahiptir. Fazla yoğun olan bu genom sadece birkaç intron bölgesi bulundurur ve sitrik asit döngüsü de dahil olmak üzere birçok metabolik fonksiyondan sorumlu genleri içermez. Yani canlı kendi başına doğru ve verimli bir şekilde enerji üretemez. Bu özellikleri nedeniyle canlının parazitik yaşama sebebini de az çok anlayabiliriz.^[1,2,3]

Keşif ve Tarihçe

Giardia intestinalis, ilk kez 1681 yılında Danimarkalı bilim insanı Antonie Van Leeuwenhoek tarafından keşfedilmiştir. Kendi dışkısından hazırladığı preparatta paraziti gözlemleyerek Royal Society of London’a gönderdiği mektupta bunu anlatmıştır. Daha sonra Vilém Dušan Lamb 1859 yılında bu kamçılıya Cercomonas intestinalis adını vermiştir. 1915 yılında ise Charles Stiles tarafından, Giardia lamblia olarak yeniden adlandırılmıştır. Günümüzde bu organizmadan Giardia lamblia, Giardia intestinalis, Giardia duodenalis olarak bahsedilmektedir.

Morfoloji

Trofozoit formundayken, altısı önde ve ikisi arkada olmak üzere toplam dört çift kamçısı bulunmaktadır. Vücudun arka tarafı sivri yapıda olup karın tarafının öne yakın kısmında vantuz şeklinde bir tutunma diski bulunur. Bu yapı sayesinde hayvan bağırsak epiteline tutunarak beslenebilir.

Giardiazis

İyi yıkanmamış sebze ve meyveler, kirli su ve ellerle taşınır. Giardiyat olarak isimlendirilen “Akut Gastroenterit” hastalığına neden olur. Giardia‘nın trofozoitleri bulaşmada işlev gören yüksek derecede dirençli kistler oluşturur. Enfekte olan besinlerle vücuda alınan bu kistler ince bağırsakta çimlenir ve trofozoitleri oluşturur. Trofozoitler onikiparmak bağırsağına yerleşerek buradaki sindirim işleyişinin sekteye uğramasına sebep olur. Yağların ve vitaminlerin emilimi azalır ve bu nedenle doku yabancı organizmaya karşın mukus üretmeye başlar; bu sebeple en tipik belirti olarak dışkı, yağlı ve mukuslu olur. Bunun yanında; kötü kokulu ve sulu ishal, bağırsak krampları, gaz birikimi, bulantı, vücutta hızlı yağ kaybı, iştahsızlık, uykusuzluk ve kansızlık da görülür. İshalin kötü kokulu olması ve dışkıda kan bulunmaması giardiyazı, bakteriyel veya viral bağırsak patojen kaynaklı ishallerden ayırır.^[4,5]

Tanı ve Tedavi

Giardia ile enfekte kişilerin 2/3’ü asemptomatiktir. Hastalık 1-3 haftalık bir inkübasyon döneminden sonra başlamaktadır. Dışkıdaki parazitin tanısında gaitaya mikroskobik bakı, çeşitli boyama yöntemleri, biyopsi, Direkt Fluoresan Antikor Tekniği (DFA), Enzyme Linked Immunosorbant Assay (ELISA), immunokromatografik (IK) ve Polymerase Chain Reaction (PCR) gibi birçok yöntem kullanılmaktadır. Gaitada trofozoit ya da kist gözlemlenirse tedaviye başlanır. Quinacrine, Furazolidone ve Metronidazole ilaçları akut giardiyazis tedavisinde kullanılan ilaçlardır. Bu ilaçlar protozoalar için antimikrobiyal ajanlardır. Metronidazole iyi tolere edilebildiği için ve yan etkileri diğer ilaçlara göre daha az olması sebebi ile kullanımı daha yaygındır. İlaçlar genel olarak enfeksiyona ilişkin belirtileri iyileştirebilir fakat enfeksiyonları ortadan kaldıramaz.^[5,6,7]

Giardia intestinalisin Elektron Mikroskop görüntüsü — *Giardi intestinalis*‘in elektron mikroskobu görüntüsü

Giardia‘ya Karşı Dezenfeksiyon İşlemleri

İçme sularında kullanılan klasik dezenfeksiyon işlemleri bazı protistlerin yok edilmesi için bazen yeterli olmayabilir. Örneğin Giardia‘nın kalın çeperleri olan kistleri klora dayanıklıdır. Bunun için ultraviyole (UV) radyasyonu etkili bir dezenfeksiyon aracı olarak kullanılabilir. UV radyasyonu su arıtma tesislerinden gelen ikincil olarak arıtılmış çıkış suyunu arıtmak için kullanılır. Avrupa’da ve Amerika Birleşik Devletleri’nde bu dezenfeksiyon biçiminin kullanımı zamanla artmıştır. Dezenfeksiyon için, UV ışığı suda önemli ökaryotik patojenler olan Giardia ve Cryptodporidium gibi protistlerini ve ookistlerini öldürebilir.^[8]

Ülkemizde Giardia

Bağırsak parazitleri; gelişmekte olan ülkelerde yüksek bir oranda görülmekte, küçük çocuklarda beslenme ve gelişim bozukluklarını da beraberinde getiren sorunlara da sebep olabilmektedir. Türkiye’de bazı bölgelerde alt yapının yetersiz, sosyoekonomik düzeyin düşük olması ve Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)’nin etkisiyle iklimin değişmesi parazitlerin oranını arttırmaktadır. Bir parazitin toplumda hastalık yapabilmesini etkileyen nedenlerden bir tanesi de hastalık yapıcı parazitlerin sayısıdır. Bunlar da kaynaklarına bağlıdır. Özellikle ara konakçısı sucul canlılar olan parazitlerin önemi yapılan sulama çalışmalarıyla artık daha fazla önem arz etmektedir.

Bağırsaklarımızı yaşam alanı olarak seçmiş Giardia intestinalis, özetle yaşam kalitesini düşürmesi ve kolay bulaşabilme özellikleriyle tehlikeli bir parazittir. Bu nedenle tükettiğimiz yiyecek ve içeceklerin temizliğine, besine temas eden yerlerin sterlizasyonuna dikkat etmeliyiz.

Kaynakça

[1] Ali, S. A. & Hill, D. R. (2003). Giardia intestinalis, Curr Opin Infect Dis 16: 453–460.

[2] Akyar, I., & Gültekin, M. (2012). Dışkı Örneklerinde ELISA Yöntemi ile Saptanan Entamoeba histolytica ve Giardia Antijenlerinin Beş Yıllık Sürveyansı [Five year surveillance of Entamoeba histolytica and Giardia antigen of stool samples by ELISA method]. Türkiye Parazitoloji Dergisi.” 36(1), 12–16.

[3] Hernandez, P.C. , Pava, L.M, Chaparro-Olaya, J., Lopwz-Oserio, S., Lopez-Arias, A. & Chaparro-Gutierrez, J. J. (2021). Multilocus genotyping of Giardia intestinalis in pet dogs of Medellín Colombia, Veterinary Parasitology: Regional Studies and Reports, 23: 100520.

[4] Alvarado, M. E., Chaparro-Gutierrez, J. J., Calvo, E. P., Prada, L. F. & Wasserman, M. (2022). Activity of the Giardia intest inalis proteasome during encystation and its connection with the expression of the cyst wall protein 1 (CWP1), Acta Tropika, 255: 106183.

[5] Özekinci, T., Uzun, A., Suay, A., Elçi, S., Akpolat, N. & Atmaca, S. (2005). Giardiasisin tanısında Enzym İmmun Assay (EIA) ve direkt inceleme yöntemlerinin karşılaştırması, Türkiye Parazitoloji Dergisi, 29: s.89-92.

[6] Pipaliya, S. V., Thompson, L. A. & Dacks, J. B. (2021). The reduced ARF regulatory system in Giardia intestinalis pre-dates the transition to parasitism in the lineage Fornicata, International Journal for Parasitology, 51: s.825-839.

[7] Yılmaz, Y.A., (2012). Barsak Protozoonlarına Karşı Kullanılan Yeni İlaçlar, ANKEM. (Ek 2): s116-120

[8] Martinko, John M., Bender, Kell S., Buckey, Daniel H., Stalh, David A., Madigan & Michael T. (2017). Brock Mikroorganizmaların Biyolojisi (Çökmüş C. Çev. Ed.). Ankara: Palme Yayınevi.14. Baskı, s.662-664

[9] Direkel, Ş. ,& Özerol, İ.H., (2013) Investigation of Giardia Intestinalis Coproantigens by ELISA in Diarrheal Stool Samples, 12(1): s.6-11.