Adli entomoloji, hem insanlarla hem de vahşi yaşamla ilgili yasal davaları araştırırken böceklerin, ceset üstündeki kolonizasyonu gibi etmenlere bakılarak postmortem intervali (PMI) (minimum ölüm sonrası aralık) tahmin etmek ve bundan sonuçlar çıkarmak için kullanılan bir adli bilim dalıdır. Adli entomolojik araştırmalara yardımcı olabilecek böcekler arasında Diptera sınıfından Calliphoridae, Sarchophagidae ile Coleoptera sınıfından Histeridae ve Dermestidae gibi farklı familyalardan böcekler bulunur.[1,2]
Adli Entomoloji Nasıl Ortaya Çıktı?
Böcekler, ilk defa on üçüncü yüzyılda Çin’de adli bağlamda kullanılmıştır.
Sung Tzu adında bir ölüm araştırıcısı, pirinç tarlasında keskin silahla öldürülmüş bir çiftçinin ihbarını aldı. Tüm şüpheliler bir araya çağırıldı ve oraklarını yere koymaları söylendi. Belirgin bir kanıt görülemiyordu fakat bir orak üzerindeki görünmez kan izleri nedeniyle çok sayıda göksineğini (Calliphoridae) çekiyordu. Orak sahibi, bu entomolojik kanıtla karşı karşıya kaldığında cinayeti itiraf etti.
Arutjuna adında bir bilim insanı, 1962 yılında Azerbaycan’da kısmen iskeletleşmiş ve ileri derecede dağılmış bir olgu yayımladı. Deniz suyu ile dolu tank içinde bulunan cesette yapılan incelemede, ölümün 7 ila 10 gün önce olduğu ve daha sonra tanka atıldığı kanaatine vardı. Katilin daha sonraki itirafı da buna uymaktaydı. Cesette gözlemlediği bir pupa formunun, bir araba koltuğunda görülmesi ile cesedin bu arabayla taşındığı da ortaya çıkardı.[3,4]
Böceklerin Ceset Üzerindeki Kolonizasyonu
Arthropoda şubesinde süksesyon analizi, her türün veya grubun iyi organize edilmiş bir ayrışma evresiyle ilişkisinin gözlemlenmesine olanak sağlar. Diptera sınıfı, bu analizde yaygın olarak gözlemlenir. Calliphoridae, Sarcophagidae ve Muscidae ilk 3 ayda renk bozulmasına ve şişkin çürüme aşamalarına karşılık gelen ilk iki dalgada gözlemlenir. Ölümden sonraki 3-6 ay arasında dördüncü ve beşinci dalgalarda görülen Sphaeroceridae, Piophilidae, Fanniidae ve Phoridae, kokuşmuş yağlar (butirik fermentasyon) ve kokuşmuş doku çürümesi ile amonyak fermentasyonu tarafından çekilir. [5]
PMI Tespitini Etkileyen Faktörler
Böceklerin gelişim evresinden yararlanılarak yapılan PMI tespitinde; cesedin kapalı veya açık alanda olması, çevre şartları ve ısı dalgalanmaları gibi ortam değişimlerine göre böceklerin gelişim evreleri değişiklik gösterir. Her böcek türünün gelişimlerini tamamlamak için gereken ısı derecesinin farklı olması türler arasındaki referans bilgiyi sağlar.
Böcek süksesyonundan yararlanılarak yapılan PMI tespitinde ise; PMI tespitinin yapılması için böcek süksesyon veri tabanına gereksinim vardır. Cesedin bulunduğu coğrafik bölge, mevsimsel faktörler, sıcaklık, nem, habitat gibi faktörlerin böcek süksesyonuna etki ettiği ve değiştirdiği bilinmektedir. Dolayısıyla süksesyon verilerinden yararlanarak PMI tespit edilirken bu etkenler dikkate alınarak hesaplanmalıdır.[6,7,8]
Entomotoksikoloji
Adli entomolojinin alt dalı olan entomotoksikoloji, cesedin ayrışan dokularındaki ilaçları ve diğer toksinleri tespit etmek için böceklerin potansiyel kullanımından yararlanır. Entomotoksikoloji ayrıca adli ölüm sonrası aralık tahminlerine yardımcı olmak için ilaçların ve toksinlerin eklem bacaklı gelişimi üzerindeki etkilerini de araştırır.[9]
Sonuç olarak adli tıp çatısı altında bir alt dal olan “Adli Entomoloji” diğer adli dalların eksik kaldığı yerlerde böcekleri kullanarak cinayetleri çözmekte kullanılan bir alandır.
Kaynakça
[1] Gennard, D. (2012). Forensic entomology: an introduction. John Wiley & Sons Ltd. syf. 24.
[2] Vairo, K. P., Corrêa, R. C., Lecheta, M. C., Caneparo, M. F., Mise, K. M., Preti, D., … & Moura, M. O. (2015). Forensic use of a subtropical blowfly: the first case indicating minimum postmortem interval (mPMI) in southern Brazil and first record of Sarconesia chlorogaster from a human corpse. Journal of forensic sciences, 60, S257-S260.
[3] Benecke, M. (2001). A brief history of forensic entomology. Forensic science international, 120(1-2), 2-14.
[4] Hancı, H. (2003). Adli Entomoloji. TBB.
[5] Campobasso, C. P., Di Vella, G., & Introna, F. (2001). Factors affecting decomposition and Diptera colonization. Forensic science international, 120(1-2), 18-27.
[6] Kökdener, M. & Karapazarlıoglu, E. (2013). Adli Entomoloji. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi.
[7] Pohjoismäki, J. L., Karhunen, P. J., Goebeler, S., Saukko, P., & Sääksjärvi, I. E. (2010). Indoors forensic entomology: colonization of human remains in closed environments by specific species of sarcosaprophagous flies. Forensic Science International, 199(1-3), 38-42.
[8] Amendt, J., Krettek, R., & Zehner, R. (2004). Forensic entomology. Naturwissenschaften, 91(2), 51-65.
[9] Introna, F., Campobasso, C. P., & Goff, M. L. (2001). Entomotoxicology. Forensic Science International, 120(1-2), 42-47.
Görsel Kaynakça:
[g.1] Allyriane. (2021). GetRather.com
[g.2] Rodriguez III, W. C. (1982). Insect activity and its relationship to decay rates of human cadavers in East Tennessee.
[g.3] Verma, K., & Paul, R. (2013). Assessment of post mortem interval,(PMI) from forensic entomotoxicological studies of larvae and flies. Entomol Ornithol Herpetol, 2(104), 2161-0983.
Yazı Sahibi
Ata Kamutay
Merhaba ben Ata, Hacettepe Üniversitesi biyoloji bölümü 2. sınıf öğrencisiyim.
